Category: Socio-onomastic theory

Gunnstein Akselberg

Forskingsnettverker vårt heiter New Trends in Nordic Socio-onomastics. Tittelen eller nemninga er ikkje uproblematisk. I dette vesle blogginnlegget presenterer eg nokre utfordringar til dei tre syntagmastiske einingane New Trends, Nordic og Socio-onomastics.

New Trends

Kva tyder eigenleg New Trends her? Kva skulle i tilfelle Old Trends in Nordic Scio-onomastics vera for noko? For New Trends bør vel stå i motsetning til noko anna, og som rimeleg sett burde vera Old Trends. Og så lenge ein ikkje veit noko presist om kva Old Trends i sosioonomastikken er, altså så lenge det er uklart kva New Trends kontrasterer, vert det òg ei utfordring å avgrensa kva New Trends måtte vera.

Sosioonomastikken er ein relativit ny disiplin, slik at det prinsipielt kan vera vanskeleg å identifisera kva gamle trendar i sosioonomastikken skulle vera for noko.

No kan ein sjølvsagt løysa det problemet ved å seia at ‘gamalsosioonomastikken’ er innkorporert eller vevd inn i eldre lingvistiske/sosiolingvistiske prosjekt som har forskings- og datalikskapar med ‘nysosioonomastikken’. Men om det skulle vera tilfellet, altså at ein vurderer eldre pre-onomastiske studiar som sosioonomastiske studiar, vert jo det litt anakronistisk.

Nordic

Dessutan, kva ligg det i Nordic Soscio-onomastics? Er der sosioonomastiske studiar utførte av nordiske forskarar – som danskar, svenskar, islendingar, færingar, grønlendarar, finnar og nordmenn? Eller tyder det sosioonomastiske studiar som byggjer på nordiske data? Eller er kan henda nordisk i denne samanhengen avgrensa til studiar som lingvistisk sett representerer dei nordiske språka?

Socio-onomastics

Lekkane New Trends og Nordic kan me seia er utmerkingslekkar, the specifiers, til Socio-onomastics som er hovudlekken eller the generic. Og hovudlekken, the generic, altså Soscio-onomastics, er kanskje den mest utfordrande lekken, sjølv om verken New Trends og Nordic er spesielt enkle å ha med å gjera. Hovudutfordringa med lekken Socio-onomastics er at den er knytt til ei fagleg disiplinær kategorisering som er uavklart.

Kategorisering

Ein av grunnane til at ein deler vitskapar inn i kategoriar, er at dei vitskapane som høyrer til ein bestemt kategori har visse kjenneteikn, visse særtrekk, som knyter dei saman og som skil dei frå andre kategoriar. Slike kategoriseringstilhøve er ikkje spesielle for vitskapar, men gjeld òg for gruppering av alle mogelege fysiske og mentale tilhøve. Kategoriseringar er naudsynte for å sortera alle dei impulsane som me dagleg får eksternt og internt livet gjennom. Utan kategoriseringsmekanismar og kategoriseringsmodellar ville verda og vitskapar vera kaos.

Kategoriseringsnivå

Til å byrja med grovsorterer, grovkategoriserer, ein vitskapar og så etter kvart tek ein til med finsorteringar, finkategoriseringar, på grunnlag av bestemte kjenneteikn og særtrekk, ved fysiske eller mentale ‘objekt’. På denne måten har ein fått grovkategoriar som litteratur, fysikk, musikk og lingvistikk, og underkatagoriar som faglitteratur, astrofysikk, atonal musikk og sosiolingvistikk. Og slik kan vi halda på vidare og vidare – eigenleg i det uendelege. Spørsmålet vert når det nyttig å stoppa med underkategorisering. Ja, stikkordet er nettopp nyttig og nytteeffekt. Kva nytteffekt har faglege underkategoriseringsnivåa?

Nyttekategorisering

Historisk er alle vitskaplege kategoriar underkategoriar til tidlegare tiders hovudkategoriar. Det er på denne måten dei moderne vitskapane har oppstått og utvikla seg. Nettopp fordi det var nyttig å dela dei eldre kategoriane opp i underkategoriar, og som har utvikla seg til nye og viktige sjølvstendige katagoriar. Kategoriar med stor nytteverdi har ei ljos framtid føre seg. Hovudkategorien lingvistikk hadde stor nytte av å bli delt opp i mange underkategoriar, og mange av desse har utvikla seg vidare til sjølvstendige svært levedyktige kategoriar. Sosiolingvistikken er til dømes ein vitskaplege kategori som har utvikla seg seg både frå lingvistikken og sosiologien, der det lingvistiske elementet primært har større tyngd enn det sosiale elementet. Sosiolingvistikk er difor ein lingvistisk disiplin og ikkje ein samfunnsvitskapleg eller sosiologisk disiplin, i motsetnad til språksosiologi som er ein sosiologisk disiplin.

Finst kategoriske kategoriar? Grenselandskategoriar og sekkekategoriar

Fleire av vitskapane høyrer ikkje berre til éin vitskapleg kategori, mange vitskapar kan høyra til to eller fleire forskjellige vitskaplege kategoriar. Og dei fleste kategoriar treng heller ikkje vera absolutt kategoriske.

Ofte kan det vera ei utfordring å isolera dei faktorane som avgjer kva for kategori eit konkret eller abstrakt objekt høyrer heime i. Alt etter kva for faktorar ein legg vekt på, kan ein vitskap koplast til éin eller fleire kategoriar. Vitskapar kan såleis vera mangefasetterte og liggja i eit grenseland mellom forskjellige vitskaplege kategoriar. Dei er altså grenselandkategoriar. Vitskapskategoriar kan også vera sekkekategoriar.

Basisfaktorar og kategoriseringar

Uansett må objekta i ein kategori eller det som objekta representerer, ha noko felles med andre kategoriar. Dei må ha ein eller fleire basisfaktorar felles for å høyra til same vitskapsområde. Basisfaktoren for litterære kategoriar er munnleg og skriftleg litteratur. Basisfaktoren for vitskapsgreina lingvistikk, språkvitskap, er skriftleg eller munnleg språk. Og så bortetter.

Lingvistikken kan me dessutan studera i eit kategoriseringsperspektiv som døme på ein sekkekategori som inneheld grovsorteringar, finsorteringar og grenselandsorteringar: allmenn lingvisrikk, generativ lingvistikk, psykolingvistikk, autonom lingvistikk, kulturell lingvistikk, preskriptiv lingvistikk, deskriptiv lingvistikk, psykolingvistikk og så bortetter. Og så må kvar av desse underkategoriane ha sine basisfaktorar, utan heng dei ikkje saman som vitskaplege kategoriar.

Ein kan spørja seg kor finmaska og detaljerte faglege kategoriseringar skal vera utan at dei misser funksjonen sin. For ein utanforståande kan fin- og detalj-kategoriseringar verka unyttige. Men det skal ein ikkje kimsa av. Slike kategoriseringar kan ha ein viktig nytteeffekt for særlege brukargrupper. Som døme tek eg med eit dialektkart over nordfrisiske talemål. Sjå kartet nedanfor som viser talemålssituasjonen på byrjinga av 1900-talet. Grovsorteringa gjøres vanligvis i dei to kategoriane fastlandsnordfrisisk (nr. 4-10) og øynordfrisisk (nr. 1-3). Fastlandsnordfrisisk vert delt i 7 underkategoriar, og den eine av dei igjen i 3 nye underkategoriar, og øyfrisisk i 3 underkategoriar, og den eine av dei igjen i 2 nye underkategoriar.

Slike fine underkategoriseringar er til stor nytte for tradisjonell dialektologi og for lokale og tradisjonelle indititetsrelasjonar.

Lingvistikk, sosioonomastikk og sosiolingvistikk

Onomastikken er til dømes ein underkategori under hovudkategorien lingvistikk. Og sosioonomastikken er atter ein underkategori under underkategorien onomastikken. Også sosiolingvistikken er ein underkategori under lingvistikken. Og sosionomastikken er dessutan påverka og inspirert av soiolingvistikken. Slik sett kunne ein på sett og vis seia at sosioonomastikken også er ein underkategori under sosiolingvistikken, av di onomastikken er ein underkategori under lingvistikken.

Kategoriseringsrelasjonar

I vår sosioonomastiske samanheng er slike kategoriseringsrelasjonelle tilhøve viktige, både for å plassera sosionomastikken i høve til sine språklege slektningar, og av di det er interessant å kunna isolera basisfaktoren som held saman sosioonomastikken. Sameleis som det er interessant å isolera basisfaktoren som held saman disiplinen sosiolingvistikk. Prinsipielt burde basisfaktoren som held saman sosioonomastikken vara identisk den basisfaktoren som held saman sosioolingvistikken. Basisfaktoren vert signalisert ved fyrstelekken sosio- i begge nemningar og bør prinsipielt representera same allmenne relasjonar.

Sosioonomastikk – ein utfordrande kategori

Som eg har nemnt tidlegare i blogginnlegg-samanheng, er sosioonomastikken ein utfordrande vitskapleg kategori. Nettopp av di dei prinsipielle kategoriseringstilhøva er så uklare, og av di dei praktiske tilnærmingane og studiane spriker i så mange forskjellige faglege og vitskaplege retningar. Med tanke på det praktiske aspektet ved disiplinen sosioonomastikk, sosioonomastikk i praksis, ser det ut for at sosioonomastikken kan vera i ferd med gå i retning av ei av-lingvistisk utvikling av disiplinen.

av Gunnstein Akselberg

Ei retorisk tilnærming

Denne vesle teksten har som føremål å stilla nokre retoriske spørsmål til fagfeltet sosioonomastikk. Altså spørsmål som det eigenleg ikkje vert venta direkte og konkluderande svar på, men som eg her hovudsakleg stiller for å trengja nærare inn i innhaldet og forståinga av kva sosiononomastikk eigenleg er, for å setja i gang refleksjonar og resonnement omkring fagfeltet sosioonomastikk knytte mellom anna til definisjonar, avgrensingar, funksjonar, metodar, data, analysar og modellar.

Dei retoriske spørsmåla i denne teksten set temaa knytte til sosioonomastikk – som eg har teke opp i to av dei tidlegare blogginnlegga mine – inn i meir eit overordna perspektiv. Intensjonen min er i utganspunktet å fokusera på dei allmenne rammene omkring fagfeltet sosioonomastikk, og vil såleis også kunna ha relevans for fleire andre fagdidiplinar.

Tidligare blogginnlegg:
Sosioonomastikk vs sosiolingvistikk. Forsøk på å skissera bakgrunn for ein definisjon av disiplinen
Termen sosioonomastikk (socioonomastics)

Typar retoriske spørsmål

Det finst fleire typar retoriske spørsmål som vinklar spørsmål, som ein ikkje forventar direkte svar på, på ulik måte. Tre hovudtypar retoriske spørsmål er hypophora, epiplexis og erotesis.

• Hypophora
  Den første typen retorisk spørsmål er hypophora. I desse tilfella vert det stilt spørsmål som spørsmålstillar straks svarar på sjølv. Svar på slike spørsmål vert ofte følgde opp med råd, visdom eller ein moral.
• Epiplexis
  Den andre typen retorisk spørsmål er epiplexis. Slike tilfelle har me når ein fornærmar nokon eller klagar på eit faktum for å oppna eit bestemt resultat. Desse spørsmåla har som føremål å fornærma eller å klaga på noko, for på den måten bebreida eller provosera nokon, og slik prøva å overtyda nokon om noko.
• Erotesis
  Den siste typen retorisk spørsmål er erotesis. I slike tilfelle er svara på spørsmåla som blir stilte, meir eller mindre tydeleg underforstått i sjøve spørsmålet. Til dømes ved at det i spørsmålet finst ei implisitt stadfesting eller avvising av noko.

Desse tre typane retoriske spørsmål har alle det til felles at dei ikkje implementerer direkte svar, og difor kan dei lett forvekslast med kvarandre. Det fleste av spørsmåla i denne teksten har nok hovudsakleg karakteren erotesis. Spørsmåla er sette opp i tilfeldig rekkjefylgje.

Aktuelle spørsmål

1. Er det råd å avgrensa fagfeltet sosioonomastikk tydeleg frå andre fagdidiplinar?
2. Er det ynskje om å avgrensa fagfeltet sosioonomastikk tydeleg frå andre fagdisiplnar?
3. Kva for føremål finst for å avgrensa fagfeltet sosioonomastikk?
4. Er termen sosioonomastikk meir ein fagleg mote-term enn ei nemning med eit viss reelt innhald?
5. Treng me eigenleg termen sosioonomastik?
6. Slik me ser termen sosioonomastikk brukt i dag, er den eigenleg ikkje berre eit tomt klistremerke utan reell substans?
7. Skal alle mogelege fagdisiplinar kunna smukka seg med termen sosioonomastikk?
8. I termen sosioonomastikk er det førelekken sosio- som avgrensar disiplinen sosioonomastikk, men gjer han i praksis eigenleg det?
9. Lekken sosio- i termen sosioonomastikk kva står den eigenleg for?
10. Bør lekken sosio- ha eit tydeleg (semantisk) innhald som både forpliktar, signaliserer og forklara kva disiplinen representerer?
11. Er lekken sosio- ein gummistrikk som har fått eit upresist og uforpliktande innhald?
12. Burde termen eigenleg ha vore namnesosiologi (jfr. språksosiologi versus sosiolingvistikk) eller noko heilt anna?
13. Slik me ser avhandlingar og artiklar i dag, som påberopar seg å vera innom fagfeltet sosioonomastikk, med svært mange særfaglege utgangspunkt, skulle me heller kalla slike onomastiske tilnærmingar for til dømes geografionomastikk, religionsonomastikk, historieonomastikk, antropologionomastikk, psykologionomastikk, økonomisk onomastikk, politisk onomastikk, mental onomastikk, matematisk onomastikk, fysikkonomastikk etc. etc.?
14. Ville ikkje termar som er nemnde ovanfor i pkt 13. vera meir reelle, beskrivande og funksjonelle?
15. Fungerer ikkje lekken sosio- i dag tilslørande, desinformerande, upresis?
16. Dekkjer ikkje termen sosioonomastikk i dag faglege aktivitetar av så mange forskjellige slag at den vert ein slag hodge podge eller lapskaus utan noko substansielt innhald?
17. Når innhaldet i sosioonomastikken er så sprikande og lite samlande, treng me då eit eige fagfelt sosioonomastikk?

Forsøk på å skissera bakgrunn for ein definisjon av disiplinen

af Gunnstein Akselberg

Uavklart fagleg avgrensing

Sosioonomastikk er eit fagfelt som er meir eller mindre klart formelt definert. Derimot finst det ei eller anna uavklart samforståing mellom namnegranskarar kva sosioonomastikk er. Utan ei slik uavklart samforståing ville det vera umogleg å halda seminar, konferansar og workshops om sosioonomastikk, skriva artiklar og produsera antologiar innom sosioonomastikk, og etablera eit blogg-nettverk og eit fagtidsskrift innom sosioonomastikk.

Meir enn fagonomastikk

Dei seminara/workshopane som vi har hatt, har ikkje berre hatt deltakarar frå onomastikken og onomastikarar. Me har òg diskutert innspel og deltaking i det sosioonomastiske feltet med representantar frå andre fagfelt enn onomastikk, lingvistikk, nordistikk og framandspråk, som til dømes historikarar, sosiologar og etnologar.

Prosess, kjerne, deduktive og induktive perspektiv

Som alle andre fagfelt er sosioonomastikken også prosessuell: Faget endrar seg etter som tida går, på grunnlag av dei aktuelle studieoppgåvene og dei praktiske forskingsoppgåvene, og etter samspelet med andre fag. Verken sosioonomastikken eller andre vitskaplege fagfelt er statiske, men har ein større eller mindre grad av dynamisk karakter. Fagfeltet sosioonomastikk kan såleis både snevrast inn og utvidast. Etter kvart kan me få ulike undergrupper i sosioonomastikken med sine eigne merkelappar, slik me ser i dei fleste andre vitskapsgreiner. Altså eit slags «top-down»-perspektiv der me tek utgangspunkt i eit fagleg minimumskrav som representerer ein sosioonomastisk kjerne, og så karakteriserer me fagfeltet sosionoomastikk på grunnlag av dei faglege aktivitetane og den forskinga som tilfredsstiller den på førehand faglege definerte kjernen, og karakteriserer eller definerer så disiplinen ut frå den faglege kjernen og dei særtrekka som karakteriserer dei forskjellige forskingsoppgåvene, studiane og faglege tilnærmingane. Altså eit slags deduktivt perspektiv.

Men me kan også snu problemstillinga på hovudet å studera sosioonomastikken som ein overterm eller samleterm for forskjellige onomastiske aktivitetar som skil seg ut ved å ha noko felles – som t.d. studieobjekt, empiri, metode, teori, kontekst etc. Slik blir sosionomastikken ein samlesekk for studiar og vitskaplege aktivitetar med mange ulike faglege utgangspunkt. Altså eit «bottom-up»-perspektiv. I dette tilfellet samanliknar og jamfører me ulike studiar og forskingsoppgåver som har eit felles onomastisk perspektiv med vekt på den relasjonen som fyrstelekken i nemninga sosioonomastikk, sosio, representerer. På denne måten får me ei avgrensing eller ein definisjon ut frå eit slags induktivt perspektiv i forsøket på å avgrensa faget.

Faglege avgrensingar problematiske

Avgrensingar av hovudfagfelt er utfordrande og vanskelege. Korleis skal me relativt kort og forståeleg avgrensa fagområde som kultur, religion, historie, sosiologi, etnologi, arkitektur etc.? Og ikkje minst korleis kan avgrensinga av særfagfelt – som religionssosiologi, lokalhistorie, musikketnologi, brutalisme (arkitektur) etc. – utførast?

Definisjon og kategorisering

Definisjonar har med kategorisering å gjera. Me kategoriserer ein disiplin i høve til andre disiplinar. Og for å kunna kategorisera, treng me eit sett med parameter som kan vera med å avgrensa disiplinen mot andre fagdisiplinar eller i høve til den overordna disiplinen eller mor-disiplinen, her onomastikken, og i høve til andre onomastiske del- eller underdisiplinar.

Strukturen i nemninga sosioonomastikk

Disiplinen vår har merkelappen sosioonomastikk som er sett saman av to hovudlekkar: utmerkingslekken sosio og hovudlekken onomastikk. Hovudlekken onomastikk kan også delast opp i to hovudlekkar med ein hovudlekk og ein utmerkingslekk, men i denne samanhengen er dén samansetjinga uinteressant. I nemninga sosioonomastikk finst det vel ei nokså utbreidd samforståing i fagmiljøet vårt om at hovudlekken onomastikk tyder ‘namnegransking’. Ein kan sjølvsagt diskutera kva ‘namnegransking’ tyder og inneber, men også den problemstillinga er uinteressant i denne samanhengen, bortsett frå at fagfeltet sosioonomastikk skal ha noko med namn og namnegransking å gjera. Utmerkingslekken sosio i nemninga sosioonomastikk, er derimot utfordrande, for kva for innhald ligg det i denne termen og korleis kan, skal eller bør utmerkingslekken sosio styra forståinga eller definisjonen av fagfeltet sosioonomastikk?

Prefikset sosio

I termen sosio kan det semantisk liggja så mangt. Førelekken sosio vert nytta i ei mengd med nemningar som meir eller mindre presist karakteriserer eller avgrensar eit fagområde, eit fagfelt, eit studium – eller ein eigenskap. Slår me opp i nettordboka NAOB, som står for «Det Norske Akademis ordbok, får me mellom anna opp desse samansetjingane:

Sosiobiologi (substantiv)
Sosiofobi (substantiv)
Sosiolingvistikk (substantiv)
Sosiolog (substantiv)
Sosiologi (substantiv)
Sosiometri (substantiv)
Sosiopat (substantiv)
Sosiopati (substantiv)
Sosioøkonomi (substantiv)
Sosiokulturell (adjektiv)
Sosioøkonomisk (adjektiv)

Altså døme på ein variert bruk av førelekken sosio med ei stor breidd i semantisk tyding.

Sosionomastikk versus sosiolingvistikk

For oss er det nærliggjande å jamføra termen sosioonomastikk med sosiolingvistikk av di termen sosioonomastikk strukturelt er laga etter mønster av termen sosiolingvistikk. Dessutan er dei to termane parallelle ved at dei begge er konstruerte på eit språkleg grunnlag, lingvistikken. Sosiolingvistikk er ein del av lingvistikken, og også sosioonomastikken er ein del av lingvistikken då onomastikk også vert rekna som ein del av lingvistikken.

I begge tilfelle er det snakk om lingvistiske, altså språklege, disiplinar med eit sosio-perspektiv. Det vil seia at det lingvistiske perspektivet er det primære, ikkje sosio-perspektivet. Sosio-perspektivet modifiserer eller presiserer derimot den lingvistiske tilnærminga.

På møta våre, workshopane, kan me «mellom linene» tolka ei forståinga av disiplinen sosioonomastikk som at den er like mykje sosio som lingvistisk, det vil i praksis seia like mykje ein «sosial» eller «sosiologisk» disiplin som ein lingvistisk.

No kan ein diskutera i kva grad sosiolingvistikken alltid har hovudvekta på det lingvistiske aspektet, og om ikkje sosio-aspektet i fleire høve kan vera like eller vel så dominerande i dei praktiske sosiolingvistiske analysane og dei vitskaplege sosiolingvistiske arbeida.

Språksosiologi og namnesosiologi

Som ein pendant til termen sosiolingvistikk finst termen språksosiologi. Språksosiologi er den disiplinen som vert utført med hovudvekt på det sosiale perspektivet. Også slike arbeid og studiar finst det fleire av. Dei språksosiologiske arbeida vert tradisjonelt utført av fagfolk med ein sosialvitskapleg eller sosiologisk bakgrunn. Altså «sosiologiske» studiar av onomastisk materiale.

Dersom me innom vårt fagfelt skulle skilja mellom studiar av lingvistisk og sosial karakter, etter mønster frå den faglege kontrasten mellom sosiolingvistikk og språksosiologi, kunne me tenkja oss ein fagleg kontrast mellom sosioonomastikk og namnesosiologi.

Onomastikk versus samfunn – årsaker og forklaringar

Kva skal ein leggja i førelekken sosio i nemninga sosioonomastikk? Dersom me igjen jamfører med sosiolingvistikken, ligg det – i alle fall faghistorisk sett – eit sterkt element av årsakspotensiale i denne lekken. Disiplinen sosiolingvistikk vart etablert tidleg på 1960-talet, og målet var både å beskriva og å kunna «forklara», det vil seia kunne avgrensa eller identifisera årsakene til den språklege variasjonen i samfunnet på grunnlag av på førehand klart avgrensa sosiale makrostorkeikar (som sosial klasse, kjønn, alder, utdanning, yrke etc.). Altså bak låg det ei førestelling om eit slag styrande eller kausalt tilhøve. Det galdt å forklara språkleg variasjon på grunnlag av sosiale tilhøve. Framleis i dag kan me sjå korleis forklaringstilnærminga eller kausalitetstilnærminga dominerer sosiolingvistikken, enn om dei sosiale faktorane eller dei sosiale tilhøva som ein ser den språklege variasjonen i høve til, kan vera annleis enn på 60-talet. Eit viktig spørsmål for oss blir om også sosioonomastikken skal eit (sterkt) forklarings- eller kausalt perspektiv ved å leggja (hovud)vekt på å identifisera eller kartleggja sosiale årsaksfaktorar til onomastisk variasjon og praksis.